Lampy UV do wody - Sterylizacja wody skuteczniejsza od chloru
(Wykaz źródeł naukowych podany na końcu artykułu)
Dlaczego stosuje się lampy UV?
Jednym z podstawowych zagrożeń związanych z wodą pitną jest jej skażenie biologiczne. Takie skażenie może wywołać poważne zatrucie pokarmowe, a nawet epidemię w danej okolicy. Aby tego uniknąć, przedsiębiorstwa wodociągowe oczyszczają wodę pobraną z ujęć wody pitnej (często są to rzeki i jeziora) w celu usunięcia z niej groźnych drobnoustrojów. Najczęściej stosowaną metodą jest dodawanie chloru gazowego. Jako alternatywę dla chloru niektóre stacje uzdatniania wykorzystują dwutlenek chloru, chloraminy, ozon oraz nadmanganian potasu. Jednak wszystkie te metody mają kilka poważnych wad — nieprzyjemny smak i zapach oraz powstawanie związków szkodliwych dla zdrowia człowieka, takich jak trihalometany (THM), chlorofenole, chlorany i chloryny.
Na szczęście istnieją bezpieczniejsze sposoby na dezynfekcję wody pitnej, które nie powodują zmian właściwości organoleptycznych ani powstawania szkodliwych produktów ubocznych — co więcej, niektóre są w stanie usuwać z wody związki chloru! Otóż wodę można skutecznie dezynfekować również metodami fizycznymi, takimi jak: pasteryzacja, gotowanie, naświetlanie promieniami ultrafioletowymi, zastosowanie ultradźwięków lub promieniowania gamma i filtracja systemem odwróconej osmozy.
Pasteryzacja i gotowanie mogą być stosowane jedynie na użytek domowy przy niewielkiej ilości wody, natomiast pozostałe metody znajdują zastosowanie zarówno w wydajnych systemach domowych, jak i w uzdatnianiu wody na skalę przemysłową. Porównanie skuteczności, bezpieczeństwa i prostoty obsługi metod fizycznych skłania coraz więcej osób i przedsiębiorstw do dezynfekowania wody pitnej przy użyciu promieniowania UV. Rosnąca liczba stacji uzdatniania wody wodociągowej stosuje promieniowanie ultrafioletowe jako sposób na zmniejszenie dawki dodawanego chloru. Coraz więcej osób korzysta też z tej metody w celu oczyszczenia z bakterii wody we własnym domu. Jeśli zamiast korzystać z usług wodociągów, pobierasz wodę z własnej studni, takie urządzenie jest po prostu niezbędne — może nawet uratować Ci życie.
Na czym polega ta metoda?
W celu sztucznego wytworzenia promieni ultrafioletowych (nadfioletowych) stosuje się gazowe promienniki wyładowcze, wykonane ze szkła kwarcowego. Zawierają one opary rtęci, które wzbudzone za sprawą prądu elektrycznego emitują promieniowanie o określonym spektrum. Działa ono niszcząco na wirusy, bakterie i inne patogeny biologiczne znajdujące się w wodzie lub powietrzu.
Widmo fal elektromagnetycznych:
(Największą skuteczność dezynfekcyjną mają promienie UV-C o długości fali ok. 254 nm)
Promieniowanie elektromagnetyczne o długości fal krótszej od zakresu światła widzialnego to promienie ultrafioletowe. Obszarem między 100 i 280 nm jest UV-C, którego zakres 240–280 nm powszechnie znany jest jako obszar bakteriobójczy.
Największą skuteczność dezynfekcyjną mają promienie UV-C o długości fali ok. 254 nm. A więc celem przy konstrukcji lampy UV jest uzyskanie jak najsilniejszego promieniowania w tym właśnie zakresie. Efektywność sterylizacji cieczy za pomocą promieni UV zależy od dawki promieniowania oraz odporności poszczególnych organizmów na działanie ultrafioletu.
Jak promieniowanie UV działa na mikroorganizmy?
Każdy organizm żywy ma swój kod genetyczny zapisany w kwasie dezoksyrybonukleinowym (DNA). Promieniowanie UV powoduje natychmiastową reakcję fotochemiczną, podczas której ulega zniszczeniu zapis genetyczny i tym samym zostaje zahamowany proces podziału komórek oraz inne funkcje metaboliczne.
Szczególnie silne działanie bakteriobójcze ma promieniowanie UV-C. Fale o tym zakresie (100–280 nm) stanowią również część składową światła słonecznego, jednak są pochłaniane przez atmosferę i nie docierają do powierzchni ziemi, a więc organizmy żywe nie są przystosowane do obrony przed tym promieniowaniem. Fale UV-C powodują uszkodzenia kodu DNA komórek — np. u człowieka mogą one powodować nowotwory skóry (dlatego promienniki są bezpiecznie zamknięte w metalowej obudowie). W rezultacie mikroorganizmy tracą zdolność reprodukcji i przestają stanowić zagrożenie dla człowieka.
Promieniowanie ultrafioletowe skutecznie niszczy bakterie, wirusy i pierwotniaki patogenne. Najbardziej podatna na działanie UV jest cytozyna, tymina i uracyl, obecne w DNA lub RNA zasady pirymidynowe.
UV jest czynnikiem mutagennym — dezaktywuje mikroorganizmy doprowadzając do fotochemicznego uszkodzenia kwasów nukleinowych. Duża ilość energii, dostarczanej wraz z krótką falą promieniowania, jest pochłaniana przez RNA i DNA komórek. Tam zachodzi dimeryzacja tyminy, a także dimeryzacja i hydratacja cytozyny. Znajdujące się obok siebie w łańcuchu polinukleotydowym cytozyny i tyminy reagują ze sobą. W rezultacie tworzą się cyklobutanowe dimery pirymidynowe (uszkodzenia DNA). Tymina po dimeryzacji nie jest w stanie tworzyć mostków wodorowych — zaburza to proces replikacji i organizmy tracą zdolność rozmnażania się. Najbardziej podatne na działanie promieniowania UV są bakterie i wirusy, nieco mniej drożdże, a najmniej pleśnie. Formy przetrwalnikowe są bardziej odporne od form wegetatywnych.
Jaka jest skuteczność sterylizatorów UV?
Sterylizacja wody promieniami UV to proces fizyczny, przebiegający bez udziału substancji chemicznych. Promieniowanie UV-C bezpośrednio atakuje DNA wszelkich drobnoustrojów i niszczy ich zdolność reprodukcji. Pozwala to skutecznie pozbyć się nawet pasożytów niezwykle odpornych na działanie chemicznych środków dezynfekcyjnych (takich jak chlor), np. Cryptosporidium parvumi Giardia lamblia.
Skuteczność danego urządzenia w konkretnym przypadku zależy od wielu czynników, takich jak moc promienników (żarników), ich ilość i zużycie, ciśnienie i przepływ wody, klarowność wody itd. Poniżej zamieszczamy tabelę, która pomaga uzmysłowić sobie, jak szybko promieniowanie UV niszczy drobnoustroje. Tabela uwzględnia dawkę 30 000 µWs/cm2. W dalszej części artykułu podajemy sposób na przeliczanie różnych jednostek mocy lampy UV podawanych w specyfikacji produktu przez różnych producentów.
Szacowany czas napromieniowywania potrzebny do dezaktywacji poszczególnych mikroorganizmów promieniami UV o długości fali 254 nm przy dawce 30 000 mikrowatosekund/cm2.
Nazwa | 100% dawka letalna (sekundy) | Nazwa | 100% dawka letalna (sekundy) |
Bakterie | |||
Pałeczka czerwonki | 0.15 | Mikrokoki Candidus | 0.4 ¨C 1.53 |
Krętki z rodzaju Leptospira | 0.2 | Salmonella Paratyphi | 0.41 |
Legionella Pneumophila | 0.2 | Prątki gruźlicy | 0.41 |
Maczugowiec błonicy | 0.25 | Paciorkowce Haemolyticus | 0.45 |
Shigella Dysenteriae | 0.28 | Salmonella Enteritidis | 0.51 |
Laseczka wąglika | 0.3 | Salmonella Typhimurium | 0.53 |
Laseczka tężca | 0.33 | Przecinkowce cholery | 0.64 |
Pałeczka okrężnicy (E. coli) | 0.36 | Clostridium Tetani | 0.8 |
Pałeczka ropy błękitnej | 0.37 | Gronkowiec biały | 1.23 |
Wirusy | |||
Wirus Coxsackie A9 | 0.08 | Echowirus 1 | 0.73 |
Adenowirus 3 | 0.1 | Wirus zapalenia wątroby typu B (HBV) | 0.73 |
Bakteriofagi | 0.2 | Echowirus 11 | 0.75 |
Wirus grypy | 0.23 | Wirus polio 1 | 0.8 |
Rotawirus SA 11 | 0.52 | Wirus mozaiki tytoniowej | 16 |
Zarodniki pleśni | |||
Pleśniak biały | 0.23 ¨C 4.67 | Penicillium Roqueforti | 0.87 - 2.93 |
Oospora Lactis | 0.33 | Penicillium Chrysogenum | 2.0 ¨C 3.33 |
Kropidlak amstelodami | 0.73 ¨C 8.80 | Kropidlak czarny | 6.67 |
Penicillium Digitatum | 0.87 | Pleśnie obornikowe | 8 |
Algi | |||
Chlorella zwyczajna | 0.93 | Protozoa | 4 - 6.70 |
Zielenice | 1.22 | Pantofelki | 7.3 |
Jaja nicieni | 3.4 | Cyjanobakterie (sinice) | 10 ¨C 40 |
Źródło: www.water-research.net
Czy lampy te usuwają z wody wyłącznie mikroorganizmy?
Głównym zadaniem sterylizatorów UV jest ochrona przed mikrobami skuteczniejsza niż chlor. Jednak działanie wydzielanego przez nie promieniowania nie kończy się na uszkadzaniu kodu DNA organizmów patogennych. Inne substancje, na które oddziałują promienie UV, to m.in.:
Ozon
Ozon jest stosowany przez stacje uzdatniania wody do utleniania zanieczyszczeń i do dezynfekcji. Jednak po tym procesie w wodzie pozostaje wolny ozon. Wdychany przez dłuższy czas lub w dużych stężeniach jest szkodliwy dla zdrowia człowieka. U ludzi narażonych na wysokie stężenia ozonu może pojawić się poczucie suchości w ustach i gardle, kaszel, ból głowy i klatki piersiowej. Promienie UV katalizują ozon do nieszkodliwej postaci tlenu.
Węgiel organiczny (DOC, ang. dissolved organic carbon)
W zaawansowanych systemach promieniowanie UV używane jest do usuwania z wody organicznych związków węgla. Zawartość węgla organicznego może powodować nieprzyjemny zapach i smak wody, a także przyczyniać się do powstawania organicznych produktów ubocznych dezynfekcji i ponownego rozwoju bakterii w instalacji wodnej. Przez napromieniowanie przy użyciu lampy UV tworzą się rodniki OH, które utleniają organiczne związki węgla do dwutlenku węgla i wody.
Chlor i chloraminy
Stosowanie lamp UV jest też skuteczną metodą destrukcji chloru i chloramin, alternatywną dla tradycyjnych metod, takich jak adsorpcja przy użyciu węgla aktywnego lub dodawanie innych chemikaliów. Badania dowodzą, że wolny chlor w ilości do 1,0 ppm może być skutecznie wyeliminowany przy użyciu promieni UV. Na ile tylko to możliwe, należy unikać spożywania wody chlorowanej, ponieważ badania dowodzą, że nie pozostaje ona bez wpływu na zdrowie. Zgodnie ze stanowiskiem Zespołu Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczącego spożycia wody pitnej przez kobiety w okresie rozrodczym, ciężarne oraz karmiące piersią, „Zanieczyszczenia wody pitnej dostępnej w sieciach wodociągowych, a szczególnie toksyczne produkty jej chlorowania i ozonowania wykazują działanie teratogenne i mogą być przyczyną poronienia i innych powikłań perinatalnych” (Ginekol Pol. 2009, 80, 538-547).
Jakie istnieją rodzaje lamp UV i czym się różnią?
Rozróżniamy dwa typy promienników (żarników), a podział ten wynika z odmiennego ciśnienia pary w ich wnętrzu. Mamy więc promienniki niskociśnieniowe (amalgamatowe) i średniociśnieniowe (lampy wysokociśnieniowe nie są powszechnie używane do sterylizacji wody). Różnią się one głównie zakresem oraz charakterem emisji wytwarzanego promieniowania UV.
Zakres i charakter fal. Niskociśnieniowe lampy UV wytwarzają niemal wyłącznie bakteriobójcze promieniowanie w zakresie UV-C — co więcej, prawie 100% promieniowania emitowane jest w paśmie 254 nm. Natomiast średniociśnieniowe lampy UV emitują promieniowanie w całym zakresie UV. Jak widać na poniższym wykresie, ma to duży wpływ na skuteczność dezynfekcji — promienniki niskociśnieniowe emitują najsilniejsze promieniowanie o długości fal niemalże w szczytowym punkcie bakteriobójczym.
Temperatura. Uruchomiony promiennik średniociśnieniowy osiąga temperaturę 700-900°C. Rura osłonowa takiego promiennika automatycznie również jest bardzo rozgrzana, co powoduje powstawanie depozytu wapniowo-magnezowego na jej powierzchni i gwałtowny spadek skuteczności. Urządzenia takie muszą być wspomagane przez system czyszczenia rury osłonowej. Bez niego rura kwarcowa pokrywa się kamieniem w ciągu kilku godzin i niezbędne byłoby bezustanne przerywanie pracy i ręczne czyszczenie osadu.
Promiennikom amalgamatowym do osiągnięcia 100% wydajności wystarcza temperatura 65°C. W praktyce powierzchnia rury kwarcowej ma temperaturę niższą niż 40°C, co skutecznie zmniejsza ryzyko odkładania się kamienia kotłowego (który powstaje przy temperaturze powyżej 55°C).
Czas uruchamiania. Po wyłączeniu promiennika średniociśnieniowego na ponowne uruchomienie trzeba zaczekać 5 do 15 minut. Przy promiennikach niskociśnieniowych czas ten wynosi kilka sekund. Po ponownym włączeniu lampy również należy zaczekać kilka minut na jej całkowite rozgrzanie. Lampy niskociśnieniowe dochodzą do pełnej wydajności szybciej niż średniociśnieniowe.
Skuteczność rozkładu chloramin
Usuwanie chloramin z wody zachodzi przy zastosowaniu promieni uv o długości fali mniejszej niż 280,3 nm (najkrótszej fali wymaga dwuchloramina). Ponieważ promienniki niskociśnieniowe emitują niemal wyłącznie promienie o falach długości 254 nm, są one o wiele skuteczniejsze od promienników średniociśnieniowych, które emitują promienie w bardzo szerokim zakresie UV, marnując tym samym energię. Różnicę tę widać na poniższym wykresie.
Pobór prądu. Promienniki niskociśnieniowe dla tej samej mocy dezynfekującej pobierają jakieś 2,5x mniej prądu niż promienniki średniociśnieniowe.
Poniższa tabela przedstawia porównanie
promienników nisko- i średniociśnieniowych o mocy efektywnej 100 W
TYP PROMIENNIKA | ||
NISKOCIŚNIENIOWY | ŚREDNIOCIŚNIENIOWY | |
Moc dezynfekcji UV-C | 100 W | 100 W |
Pobór mocy | 260 W | 616 W |
Trwałość promiennika | 12000 h | 5000 h |
Zużycie energii (przez rok) | 2278 kWh | 5396 kWh |
Sprawność energetyczna (max.) | 40% | 16,2% |
Ponowne uruchomienie | 1-2 sek. | 300–900 sek. |
Praca bez przepływu wody | Tak | Nie |
Kamień kotłowy na rurach osłonowych | Nie | Tak |
Zabezpieczenie przed przegrzaniem | Tak | Tak |
Pasmo UV | 254 nm | 200–400 nm |
Rozkład monochloraminy | Tak | Tak |
Rozkład dwuchloraminy | Tak | Tak |
Rozkład trójchloraminy | Tak | Tak |
Skuteczność rozkładu chloramin | 100% | 33,6% |
Skuteczność dezynfekcyjna | 100% | 29,4% |
Klasa promiennika.Oprócz powyższego podziału, uzależnionego od ciśnienia oparów rtęci, Amerykańska Narodowa Fundacja Nauki (NFS) wprowadziła klasyfikację ze względu na skuteczność dezynfekcji. Wymagania są sprecyzowane w opisie standardu NSF/ANSI 55. Rozróżnia się klasę A i klasę B. Standard ten dotyczy rynku amerykańskiego i urządzenia sprzedawane w Europie bez certyfikatu NFS mogą spełniać wszystkie kryteria dla klasy A.
Klasa A — urządzenia certyfikowane jako klasa A muszą emitować dawkę promieniowania UV 40 000 µWs/cm2 przy najwyższym możliwym przepływie wody i wyróżniać się innymi funkcjami, które pozwalają na skuteczną dezynfekcję i/lub usuwanie mikroorganizmów ze skażonej wody. Testowane czynniki skażające obejmują bakterie, wirusy, oocysty pierwotniaków z gatunku Cryptosporidium i cysty pasożytów z gatunku Giardia. Urządzenia klasy A nie służą do uzdatniania ścieków w celu wytworzenia z nich wody pitnej. Stosuje się je do sterylizacji skażonej biologicznie, ale wizualnie czystej wody. Urządzenia tej klasy muszą być wyposażone w czujnik promieni UV oraz świetlny lub dźwiękowy sygnał ostrzegawczy na wypadek awarii lub nieprawidłowej pracy. W razie braku tych sygnałów muszą mieć system zamykający wodę przy spadku skuteczności lub panel kontrolny wyświetlający odpowiednie informacje i alarmy.
Klasa B — urządzenia certyfikowane jako klasa B muszą emitować dawkę promieniowania UV 16 000 µWs/cm2 przy najwyższym możliwym przepływie wody i wyróżniać się innymi funkcjami, które pozwalają na uzupełniające oczyszczanie bakteriologiczne wody uznanej za „bezpieczną”, czyli np. bez podwyższonego wskaźnika obecności E. coli. Urządzenia klasy B są zaprojektowane do obsługi niewielkich dawek promieni UV i mają na celu jedynie ograniczenie naturalnie występujących, niepatogennych, ale niepożądanych mikroorganizmów. Systemy klasy B lub inne, które nie spełniają wymagań stawianych klasie A, nie powinny być używane do dezynfekcji wody skażonej mikrobiologicznie.
Więcej informacji o różnicach między poszczególnymi modelami opisujemy nieco dalej w odpowiedzi na pytanie „Jak wybrać odpowiednią lampę UV?”.
W jaki sposób przelicza się jednostki mocy lampy?
Różne źródła podają różne jednostki mocy promienników UV. W niektórych wynikach eksperymentów lub tabelach określających skuteczność dezynfekcji i wytrzymałość konkretnych mikroorganizmów spotykamy takie jednostki, jak dżul na metr kwadratowy (J/m2), mikrowatosekundy na centymetr kwadratowy (μWs/cm2) i inne. Jak je przeliczać?
Najpierw należy sobie przypomnieć, że 1J = 1W × 1s.
I tak dochodzimy do podania tej samej wartości w różnych jednostkach (cztery najczęściej spotykane sposoby zapisu):
30 mJ/cm2 = 300 J/m2 = 30 mWs/cm2 = 30 000 μWs/cm2
Jakie zalety ma dezynfekcja sterylizatorami UV?
- Nie wymaga żadnych środków chemicznych
- Nie pogarsza smaku i zapachu wody
- Czasami nawet poprawia smak wody, dzięki destrukcji chloramin i węgla organicznego
- Nie ma ryzyka przedawkowania środka dezynfekującego
- Niszczy mikroorganizmy odporne na działanie chloru, takie jak Giardia lamblia i Cryptosporidium parvum
- Chroni przed legionellą
- Poprawia przezroczystość wody
- Nie powoduje tworzenia się produktów ubocznych dezynfekcji
- Nie zmienia azotanów w azotyny ani bromków w bromiany
- Usuwa część zanieczyszczeń organicznych
- Nie wydziela lotnych związków organicznych (LZO) ani toksycznych gazów
- Wymaga bardzo krótkiego czasu kontaktu w porównaniu do związków chemicznych (mierzony w sekundach, a nie w minutach)
- Wymaga stosunkowo niewiele przestrzeni
- Nie wpływa na zawartość minerałów w wodzie
- Sam proces dezynfekcji nie ma żadnego szkodliwego wpływu na środowisko
- Ma około 20 000 razy większą wydajność niż gotowanie (pod względem wykorzystania energii)
Jakie wady mają sterylizatory UV?
Lampa UV jest doskonałym zabezpieczeniem przed groźnymi bakteriami, należy jednak pamiętać, że oprócz substancji wymienionych wcześniej, promienie UV nie wpływają na inne zanieczyszczenia. Jeśli woda dodatkowo jest twarda, zażelaziona lub skażona środkami chemicznymi, lampa UV nie zmieni jej składu chemicznego. A zanieczyszczenia mechaniczne mogą nawet spowodować uszkodzenie urządzenia i obniżają skuteczność dezynfekcji. Dlatego niezbędne jest zamontowanie filtra wstępnego przed sterylizatorem, dobranego w oparciu o jakość wody (skontaktuj się z naszym specjalistą, żeby uzyskać więcej informacji).
W skrócie:
- Promieniowanie UV nie usuwa metali ciężkich i zanieczyszczeń mechanicznych
- Na skuteczność dezynfekcji duży wpływ ma jakość wody (szczegóły nieco niżej, pod pytaniem „Które zanieczyszczenia najbardziej wpływają na skuteczność promieni UV?”)
- Dezynfekcja odbywa się miejscowo. Po opuszczeniu urządzenia woda narażona jest na ponowne zanieczyszczenie.
Jak używać sterylizatora, aby miał najwyższą skuteczność?
Przede wszystkim odpowiednio konserwować (szczegóły w odpowiedzi na pytanie „Jakiej konserwacji wymagają te urządzenia?”). Poza tym należy zwracać uwagę na jakość używanej wody.
W dezynfekcji przy użyciu lamp UV ważne jest, aby woda była klarowna i miała niski współczynnik pochłaniania promieni UV, co w większości przypadkach oznacza potrzebę jej wcześniejszego oczyszczenia za pomocą filtrów dobranych do rodzaju zanieczyszczeń.
Dlaczego niezbędna jest wstępna filtracja wody?
1. Mętność. Widoczny brak klarowności wody znacząco obniża skuteczność dezynfekcji. Mikroorganizmy mogą ukrywać się w cieniu dużych cząstek i ujść cało promieniom UV. Dlatego ważne jest, aby uzdatniana woda nie miała żadnych widocznych zanieczyszczeń.
2. Transmitancja UV (UVT). Najważniejszym parametrem jakości wody uzdatnianej lampami UV jest transmitancja (przepuszczalność) promieniowania UV. Jest to miara określająca stosunek ilości promieni UV padających na wodę do ilości promieni przechodzących przez nią. Zwykle pomiaru dokonuje się na odcinku 10 mm (T10), a wynik podaje się w %. Jest to wartość odwrotnie proporcjonalna do pochłaniania. Wynik UVT 95% wskazuje, że 95% promieniowania przechodzi przez wodę, a 5% jest przez nią pochłaniane.
Współczynnik UVT ma bezpośredni wpływ na ilość promieni docierających do patogenów, a więc na zmniejszenie rzeczywistej dawki UV.
UWAGA! Transmitancja UV to nie to samo co mętność!
Przejrzystość wody nie jest wyznacznikiem wysokiego UVT, ponieważ promienie UV mogą być pochłaniane zarówno przez zanieczyszczenia stałe, jak i przez substancje rozpuszczone w wodzie. Okoliczność, że woda wygląda na przejrzystą (przepuszcza promieniowanie widzialne), nie gwarantuje wysokiej przepuszczalności promieni UV. Dobrym przykładem jest jest roztwór cukru, jak np. bezbarwne napoje gazowane. Napój taki jest całkowicie przezroczysty, ale przenika przez niego jedynie niewielka część promieni UV.
Typowe wskazania UVT:
Rodzaj wody | Średnie wyniki UVT: |
Woda osmotyczna | 95-99% |
Z wodociągów miejskich | 85-95% |
Woda gruntowa | 75-95% |
Wody powierzchniowe | 60-80% |
Ścieki | 50-80% |
Roztwór cukru | 10-30% |
Oprócz filtrowania wody przed dezynfekcją należy pamiętać jeszcze o czymś. Uzdatnionej już wody nie należy przechowywać w pojemniku przepuszczającym światło. Część mikroorganizmów potrafi wytwarzać enzymy naprawiające uszkodzony kod DNA. W wypadku wielu z nich proces ten jest jednak możliwy wyłącznie w obecności światła. Zachodzi wtedy fotoliaza, czyli reakcja obronna rozbijająca dimery pirymidynowe (uszkodzenia kodu DNA wywołane przez promieniowanie UV). Użycie wody bezpośrednio po jej uzdatnieniu lub przechowywanie w pojemniku nieprzepuszczającym światła zapobiega temu zjawisku.
Które zanieczyszczenia najbardziej wpływają na skuteczność promieni UV?
Zanieczyszczenia mechaniczne (zawiesiny):
Całkowita zawartość zawiesin (TSS, ang. Total suspended solids) jest zazwyczaj odpowiedzialna za ograniczenie UVT. Stężenie cząstek stałych w wodzie uzdatnianej lampą UV powinno być niższe niż 10 mg/l. Jeśli TSS > 10 mg/l i rozmiar cząsteczki jest > 10 µm, substancje stałe w wodzie zmniejszają dawkę promieni dochodzącą do mikrobów na dwa sposoby:
1) Tworzą schron dla patogenów
Drobnoustroje mogą rozwijać się wewnątrz cząstek stałych lub zbierać się na nich, przez co te bliżej środka mogą nie być wystawione na działanie promieni UV.
2) Rzucają cień
Stosunkowo duże zanieczyszczenia stałe (większe od mikroorganizmów) mogą zasłaniać promienie, przez co część patogenów może przejść przez urządzenie bez szwanku. Z tego powodu nawet przy niskim wymaganym przepływie warto stosować lampy z więcej niż jednym promiennikiem (aby promienie padały na mikroorganizmy z różnego kierunku).
Taniny:
Naturalne związki organiczne zawierające kwasy fulwowe oraz huminowe absorbują promienie UV i tym samym zmniejszają ich dawkę. Taniny silnie ograniczają UVT. Stężenie tanin w wodzie uzdatnianej lampą UV powinno być niższe niż 0,1 mg/l.
Żelazo:
Podwyższony poziom żelaza również wpływa na dawkę UV na dwa sposoby:
1) Żelazo absorbuje promienie UV i obniża UVT.
2) Żelazo wpływa na dawkę UV również przez to, że stopniowo osadza się na rurze osłonowej nagrzanego promiennika. Warstwa pokrywająca rurę osłonową zmniejsza ilość promieni przechodzących do wody. Stężenie żelaza w wodzie uzdatnianej lampą średniociśnieniową powinno być niższe niż 0,1 mg/l, a w wypadku lampy niskociśnieniowej niższe niż 0,3 mg/l. Zaleca się okresowe czyszczenie osadu z rury osłonowej w celu utrzymania maksymalnej wydajności urządzenia.
Twardość:
Twardość wody wpływa na dawkę UV przez stopniowe pokrywanie ciepłej rury osłonowej kamieniem kotłowym. Warstwa pokrywająca rurę osłonową zmniejsza ilość promieni przechodzących do wody. Twardość wody uzdatnianej lampą UV powinna być niższa niż 120 mg CaCO3/dm3. Zaleca się okresowe czyszczenie kamienia z rury osłonowej w celu utrzymania maksymalnej wydajności urządzenia. Lampy niskociśnieniowe są o wiele lepiej przystosowane do uzdatniania twardej wody niż lampy średniociśnieniowe (więcej szczegółów powyżej, w odpowiedzi na pytanie „Jakie istnieją rodzaje lamp UV i czym się różnią? — Temperatura”)
Inne parametry:
Temperatura wody — temperatura wody zasilającej może zmniejszać intensywność UV, a tym samym dawkę. Wpływ ten zależny jest od rodzaju promiennika i budowy komory dezynfekcyjnej. Lampy średniociśnieniowe są odporne na zmiany temperatury wody, natomiast wydajność lamp niskociśnieniowych może spadać przy zbyt ciepłej lub zbyt zimnej wodzie zasilającej. Przy tego typu lampach powinno się dostarczać wodę o temperaturze 20°C.
Czas — moc promienników, a tym samym intensywność promieni, z czasem się zmniejsza. Systemy UV powinny być projektowane z uwzględnieniem spadku intensywności.
pH — niskie pH (kwaśne) podnosi zdolność wody do rozpuszczania metali, co może prowadzić do szybszego odkładania się osadu na rurze osłonowej.
TDS — woda o dużym stopniu zasolenia wymaga korzystania z urządzenia wykonanego z wysokiej jakości materiałów. W przeciwnym razie mogą pojawić się problemy z korozją.
Poniższa tabela przedstawia zalecane parametry
wody przeznaczonej do dezynfekcji lampą UV
Mętność | do 5 FTU lub NTU* |
Zawiesiny (zaleca się filtr wstępny 5–10 μm) | < 10 mg/l |
Kolor | bezbarwna |
Żelazo | < 0,3 mg/l |
Mangan | < 0,05 mg/l |
pH | 6,5-9,5 |
*NTU — nefelometryczna jednostka mętności (ang. Nephelometric Turbidity Units)
Jakiej konserwacji wymagają te urządzenia?
Do skutecznej dezynfekcji niezbędne jest nie tylko wytworzenie wystarczającej dawki promieni, ale też dotarcie jej do komórek patogenów. Dlatego należy dbać o czystość kwarcowej rury osłonowej, znajdującej się wewnątrz urządzenia. Regularnie należy kontrolować jej przejrzystość i usuwać wszelki osad, który się na niej gromadzi. Na rynku dostępne są specjalne preparaty do czyszczenia osadu i kamienia kotłowego. Do tego celu można też użyć np. kwasku cytrynowego. W celu usunięcia osadu należy pozostawić rurę kwarcową w odpowiednio przygotowanym roztworze na całą noc. Czyszczenie można też wykonać przez wlanie takiego roztworu do komory dezynfekującej urządzenia. Należy podjąć odpowiednie kroki w celu zabezpieczenia urządzenia przez otwarciem przepływu przed końcem czyszczenia.
Niektóre modele wyposażone są w automatyczny lub ręczny układ wycieraczek wspomagający usuwanie osadu.
Promienniki UV są przeznaczone do nieprzerwanej pracy (nawet jeśli aktualnie nie korzystamy z wody). Lampa powinna być wyłączana jedynie jeśli planujemy nie używać jej dłużej niż kilka dni. Jednym z powodów jest wpływ włączania i wyłączania na żarnik — skraca to jego żywotność. Po ponownym uruchomieniu lampy (szczególnie w wypadku promiennika średniociśnieniowego) należy też odczekać kilka minut, aż zacznie on świecić pełną mocą.
Drugi powód ciągłej pracy to wtórne skażenie. Lampa UV zabija bakterie tylko w punkcie, w którym ma kontakt z wodą i nie pozostawia w niej żadnego środka, który dezynfekowałby wodę poza miejscem świecenia. Za każdym razem, kiedy dokonuje się jakiejś naprawy lub wymiany części albo gdy poza urządzenie przedostanie się niezdezynfekowana woda (np. z powodu uszkodzonego żarnika, braku prądu czy dużej warstwy kamienia na rurze osłonowej), należy przeprowadzić dokładną dezynfekcję całej instalacji wodnej przy użyciu specjalnego środka dezynfekującego, dostępnego również w sklepie Global Water. W przeciwnym razie bakterie mogą rozwijać się w rurach za lampą i powodować wtórne skażenie oczyszczonej wody i całej instalacji. Jeśli spodziewamy się częstych przerw w dopływie prądu, warto wyposażyć się w dodatkowy zasilacz akumulatorowy typu UPS do rezerwowego podtrzymywania pracy lampy.
Promienniki UV stopniowo się zużywają i tracą swoją moc. Dlatego należy je wymieniać na nowe po czasie wskazanym przez producenta. Żywotność promienników wynosi najczęściej około 9000 godzin, czyli 1 rok, choć istnieją też lampy o dłuższym czasie działania. Nowa lampa zazwyczaj traci 20% intensywności w ciągu pierwszych 100 godzin używania i utrzymuje ten poziom przez kolejne kilka tysięcy godzin. Urządzenia wyposażone we właściwie skalibrowany czujnik promieni UV wys